Oorsprong van het woord uitvaart
Het woord uitvaart is rond 1280 in de Middelnederlandse vorm ‘utevaart’ in onze taal terechtgekomen als vertaling van het Latijnse woord exsequiae waarmee de (kerkelijke) begrafenisplechtigheid werd bedoeld. Het werkwoord exsequi betekende onder andere ‘tot het einde volgen’. De oerbetekenis van uitvaart kan uitgelegd worden als ‘de handeling waarbij de nabestaanden de overledene tot het einde toe (op zijn laatste tocht, naar zijn laatste rustplaats) volgen oftewel begeleiden.
Hoewel uitvaart een vertaling van een Latijnse term is, is er natuurlijk wel een morfologische verwantschap met het werkwoord uitvaren. De middeleeuwse voorganger daarvan, utevaren, betekende overigens ‘weggaan’ en dat kon zijn te voet, te paard, en in voorkomende gevallen ook op een schip.
Het woord uitvaart wordt terecht gebruikt voor zowel een begrafenis als een crematie.
Uitvaart in de kunst: uitvaart van een kind
In het Ateneummuseum in Helsinki hangt een indrukwekkend schilderij van de Finse schilder Albert Edelfelt, ‘De begrafenis van een kind’ (1879). Op de open vlakte van een meer zien we een roeiboot met zes mensen. In het midden staat, een beetje scheef, een kleine kist waarin een overleden kind. Onder het deksel van de kist komt een wit kanten boordje tevoorschijn, tegen de achterkant rust een houten kruis. Links zit een man met een hoedje aan het roer, voor hem een oudere vrouw in het zwart met een hoofddoek om en (vermoedelijk) een bijbel in haar hand, met daarnaast een wat jongere vrouw die over het water van ons wegkijkt, in donkerblauw en met een grote witte sjaal om. De moeder van het overleden kind?
Voor hen zit een meisje, haar verdrietige blik van ons af, naar beneden, op het water gericht. Aan de rechterzijde zitten een man met pet en een vrouw met een witte hoofddoek aan de roeispanen, met hun blikken naar de anderen gericht. Zo krijgt de kleine kist, die zich precies in het midden van het schilderij bevindt, de volle aandacht, wordt omarmd door deze verdrietige mensen. De kleuren van het schilderij zijn overwegend donkerblauw, blauwgrijs en wit, alleen het hout van de boot en de roeispanen is bruin. Zelfs de kist is blauw, blauw als overheersende kleur van verdriet. En daar is de gele bloem die het meisje in haar hand houdt, en straks misschien op de kist zal werpen als de kist in het graf staat. Het is een prachtig schilderij met een grote mate van psychologisch realisme. De monden zijn gesloten, er wordt niet gesproken, de stilte drong zich als vanzelfsprekend op, alleen het geluid van de slag van de roeispanen en de stuwing van de boot door het water is hoorbaar. Stil verdriet.
Met de boot naar Zorgvlied: uitvaart van Emy Yuli
Onlangs, op een heldere dag in september, werd Emy Yuli naar haar eindplek van rust gevaren. Het gezin bracht haar in een kleine boot naar Zorgvlied. Ook hier was veel verdriet en intense liefde. En het beeld van het bootje waarin kleine Emy Yuli omringd door haar dierbaren doet natuurlijk in alles denken aan het schilderij van Albert Edelfelt. Een sereen beeld van de liefde in een notendopje. Klein maar groots.
Kunst biedt troost
Kunst toont nieuwe perspectieven inspireert, geeft herkenning en troost. Kunst is ook een teken van leven. Het helpt mensen de wereld op een andere manier te bezien en te beleven.
Troost is overal vindbaar, vooral in kleine dingen. Minimale gebaren en attenties van vrienden en familie. Maar ook in de natuur die maar door blijft gaan en blijft verwonderen. En de kunst, in welke vorm dan ook, kan zeker troostrijk zijn.
